Aktualności

14 marca 2025 r., z okazji 100-lecia urodzin Profesora Andrzeja Stelmachowskiego, odbyło się sympozjum „Andrzej Stelmachowski – Profesor prawa zasłużony Białostocczyźnie”, zorganizowane przez Katedrę Prawa Cywilnego i Rolnego na Wydziale Prawa UwB. Partnerem strategicznym sympozjum było Województwo Podlaskie. Zostało ono objęte Patronatem Honorowym Marszałka Województwa Podlaskiego.

Sympozjum otworzył prof. Adam Doliwa - kierownik Katedry Prawa Cywilnego i Rolnego, który przywitał zgromadzonych uczestników.

W dalszej kolejności zabrał głos Jego Magnificencja prof. Mariusz Popławski, Rektor Uniwersytetu w Białymstoku. Podkreślił on ogromną rolę, którą odegrał Profesor Andrzej Stelmachowski w działalności prawniczego środowiska akademickiego w Białymstoku oraz w życiu społeczno – politycznym regionu.

Następnie do zgromadzonych uczestników sympozjum skierował wypowiedź Jacek Piorunek, Członek Zarządu Województwa Podlaskiego. Wyraził on zadowolenie z tego, że zorganizowane zostało sympozjum poświęcone Andrzejowi Stelmachowskiemu. Zaznaczył, że sam był uczniem profesora Stelmachowskiego jako student w Filii Uniwersytetu Warszawskiego w Białymstoku. Z dużym szacunkiem wspominał Profesora. Podkreślał, że zapraszał on na zajęcia ze studentami w Białymstoku profesorów zagranicznych, których wykłady sam tłumaczył z języków obcych na bieżąco uczestnikom.  W siermiężnej rzeczywistości PRL było to zjawisko nadzwyczajne. Jacek Piorunek wspominał, że jako działacz Niezależnego Zrzeszenia  Studentów kolportował tzw. „bibułę”, którą przeglądał również Profesor Stelmachowski.

W dalszej części sympozjum zabrał głos wnuk profesora Stelmachowskioego, mecenas Andrzej Bronisław Stelmachowski. Mówił o swoim dziadku z należną mu estymą. Zarysował sylwetkę Profesora Stelmachowskiego jako autorytetu rodzinnego. Nie był to jednak obraz pomnikowy, mówił o nim jako o człowieku z krwi i kości. Napomknął np. o jego pasji brydża. Anegdotycznie przywołał pewien zaskakujący dydaktyczny pomysł Profesora.  Otóż przeprowadził on egzamin, na którym to studenci zadawali pytania a Profesor, jako egzaminator, na podstawie trafności pytań, wystawiał zadającym je studentom oceny - jakkolwiek poza tym jednym razem - nigdy więcej nie zrealizował owego oryginalnego pomysłu.

Kolejne wypowiedzi uczestników seminarium dotyczyły naukowej strony działalności Profesora Stelmachowskiego. Prowadzący sympozjum prof. Adam Doliwa mówił o jego koncepcji prawa cywilnego. Adam Doliwa zaznaczył, że Profesorowi Stelmachowskiemu najbliższe były koncepcje prawnonaturalne. Zmienna treść prawa jest pochodną zmiany układu stosunków społecznych. Fundamenty prawa cywilnego to autonomiczność i równorzędność jego podmiotów. Profesor Stelmachowski zwracał uwagę na rolę klauzuli generalnych w prawie cywilnym, które sprawiają, że charakteryzuje się ono dużą elastycznością. Prawo cywilne, inaczej niż przykładowo prawo karne, jest prawem dnia codziennego. Własność i odpowiedzialność to filary prawa cywilnego, które pojmował jako specyficzną metodę regulacji stosunków społecznych. Stosunki cywilnoprawne nie mogą być postrzegane wyłącznie przez pryzmat interesu indywidualnego, ale również interesu społecznego, co jest widoczne przykładowo w cywilnoprawnej regulacji statusu konsumentów. Zwracał uwagę na rolę orzecznictwa sądowego jako źródła prawa. Ta funkcja orzecznictwa jest szczególnie istotna, gdy pojawia się ważna społecznie kwestia wymagająca interwencji ustawodawcy, który pozostaje bierny. O trafności myśli Profesora Stelmachowskiego w tym aspekcie świadczy na przykład, podjęta 4 marca 2025 r., przez Sąd Najwyższy uchwała  dotycząca zmiany oznaczenia płci w akcie stanu cywilnego.

Po wystąpieniu profesora Adama Doliwy głos zabrał prof. Jerzy Bieluk, który dokonał podsumowania dokonań Profesora Stelmachowskiego w dziedzinie nauki prawa rolnego. Jerzy Bieluk podkreślał, że Profesor Stelmachowski był niezwykle konsekwentny w głoszonych przez siebie poglądach. Pisał bezkompromisowo o rzeczywistości społeczno - gospodarczej w PRL. Zwracał w swoich pracach uwagę na specyfikę produkcji rolnej, co jest widoczne w analizowanych przez niego kwestiach definicyjnych. Po przemianach zapoczątkowanych w 1989 r. aktualne zostały podstawowe założenia myśli Profesora dotyczące regulacji prawnorolnej. Zwrócić trzeba uwagę na jego koncepcję własności rolniczej, która oddala się od czystej koncepcji własności wywodzącej się z prawa rzymskiego. Punktem wyjścia dla jej wyodrębnienia jest specyfika produkcji rolnej. Własność rolnicza odnosi się do gospodarstwa rolnego ujmowanego nie jako jednostka własnościowa, ale produkcyjna. Na czym innym polega ochrona gruntów rolnych jako takich, a czym innym jest ochrona gospodarstwa rolnego jako jednostki produkcyjnej. Funkcja gospodarstwa rodzinnego nie ogranicza się tylko do funkcji produkcyjnej. Charakterystyczne dla Profesora było spostrzeżenie, że określając sytuacje prawną rolnika należy sięgnąć do szeregu przepisów – nie tylko z zakresu prawa cywilnego, ale też ochrony środowiska, prawa budowlanego itp. Profesor Stelmachowski uwypuklał w swoich rozważaniach praktyczny wymiar analiz prawnych.

Ks. Andrzej Kakareko mówił o związkach Profesora Stelmachowskiego z Kościołem Katolickim. Zaznaczył, że sam był studentem Profesora Stelmachowskiego i uczestnikiem prowadzonego przez Niego Seminarium magisterskiego.  Profesor Stelmachowski nie ukrywał, że jest osobą wierzącą, katolikiem. Dla młodych ludzi będących jego studentami w czasach PRL było to bardzo ważne. Był on człowiekiem wierzącym świadomie, jego wiara była kompletna. Mawiał, że honorem jest służyć Kościołowi w jego działalności społecznej. Jak konsekwentny pozostawał w przyjmowanych przez siebie poglądach naukowych, tak konsekwentny w kwestiach wiary. Cieszył się wielkim zaufaniem prymasów Stefana Wyszyńskiego i Józefa Glempa.

Prof. Stanisław Prutis, uczeń Profesora Stelmachowskiego poświęcił swoje wystąpienie w tej części sympozjum jego zasługom dla Białostocczyzny. Profesor Stelmachowski prowadził działalność dydaktyczną w Filii Uniwersytetu Warszawskiego w Białymstoku, w latach 1975 – 1981 pełnił tam funkcję dziekana Wydziału Prawno – Ekonomicznego. Bezsprzecznie wielkim osiągnięciem Profesora Stelmachowskiego i jego zasługą dla Białostocczyzny było to, przyczynił się walnie do utworzenia samodzielnego wydziału prawa. Jego zasługą było zebranie bardzo dobrej kadry naukowej, co pozwoliło na uruchomienie studiów prawniczych w ramach Filii Uniwersytetu Warszawskiego w Białymstoku. To dzięki aktywności Profesora jego białostoccy współpracownicy włączyli się do  działań ruchu Solidarności. Na szczególną uwagę zasługuje to, że pierwszy polski doktorat honoris causa Profesora Stelmachowskiego został mu przyznany właśnie na Uniwersytecie w Białymstoku w 1999 r. Na sympozjum obecny był prof. Aleksander Lichorowicz, autor jednej z recenzji tego doktoratu honorowego.

W dalszej kolejności wystąpienia uczestników sympozjum koncentrowały się wokół działalności Profesora Stelmachowskiego na polskich uniwersytetach.

Prof. Roman Budzinowski przedstawił kwestie związane z działalnością Profesora Stelmachowskiego na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Wspomniał, że to jeszcze w Uniwersytecie Poznańskim uzyskał on w 1950 r. stopień doktora na podstawie rozprawy poświęconej instytucji posiadania. Po obronie rozprawy doktorskiej Profesor Stelmachowski trafił na Uniwersytet Warszawski. Jego związki z poznańskim środowiskiem naukowym nie wygasły jednak. Występował w roli recenzenta w wielu postępowaniach awansowych na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Wziął udział w konferencji w Sadach, której organizatorem był Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Inicjował powstanie systemu prawa rolnego w latach 80-tych a na redaktora tego dzieła wskazał Wiktora Pawlaka. Jednak z wielu względów te prace nie wyszły fazę przygotowawczą. W 2000 r. w Rydzynie, za namową Profesora Stelmachowskiego, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zorganizował ważną konferencję prawnorolną. Profesor Stelmachowski nazwał tę konferencję „arystokratyczną” - być może ze względu na miejsce obrad. Nie sposób nie wspomnieć również o tym, że w 2006 r.  na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu miała miejsce uroczystość odnowienia doktoratu Profesora Stelmachowskiego, laudację wygłosił wówczas prof. Roman Budzinowski.

Działalność Profesora Stelmachowskiego na Uniwersytecie Wrocławskim przedstawił prof. Stanisław Prutis. We Wrocławiu zaczęła się kariera Andrzeja Stelmachowskiego jako profesora. Co symptomatyczne, był on wówczas młodą osobą, bo miał zaledwie 37 lat. Na Uniwersytecie Wrocławskim rozpoczął realizację swoich pomysłów naukowych -  przede wszystkim zaczął tworzyć zespół naukowy prawa rolnego. Każdy z Jego uczniów musiał uprawiać dydaktykę z zakresu prawa cywilnego oraz prawa rolnego. Pod jego opieką pracę naukową rozpoczynali - jako młodzi pracownicy Uniwersytetu Wrocławskiego - między innymi tacy uczeni, jak Walerian Pańko czy Edward Gniewek. Działalność naukowa Profesora Stelmachowskiego we Wrocławiu nie trwał zbyt długo. Już w 1969 r.  profesor wrócił do Warszawy, ale rozwijany później jego model pracy dydaktycznej dydaktyki kształtował się we Wrocławiu, gdzie korzystał on ze znaczącej swobody w tym zakresie. 

W dalszej kolejności prof. Adam Niewiadomski, Prorektor Uniwersytetu Warszawskiego podzielił się refleksjami dotyczącymi działalności Profesora Stelmachowskiego na reprezentowanej przez niego uczelni. Jak zaznaczył prof. Niewiadomski, spotykał się on z Profesorem Stelmachowskim na seminariach doktorskich odbywających się na Uniwersytecie Warszawskim. W ich trakcie to Profesor Stelmachowski wygłaszał opinie, na które oczekiwali wszyscy uczestnicy seminarium. Ostatnie seminarium, na którym obecny był Profesor  Stelmachowski to spotkanie, na którym właśnie prof. Niewiadomski, wówczas jako magister, wygłaszał tezy swojej rozprawy doktorskiej. Profesor Stelmachowski miał ogromny wpływ na funkcjonowanie Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego. W trakcie, gdy prowadził tam intensywną działalność naukową i dydaktyczną mówiło się żartobliwie o Wydziale Prawa i Administracji pozostającym przy Katedrze Prawa Rolnego, a nie odwrotnie.  Na Uniwersytecie Warszawskim pamięć o nim jest żywa i dziś.

Z kolei prof. Sebastian Sikorski, Prorektor Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie mówił o związkach Profesora Stelmachowskiego z tą właśnie uczelnią. Profesor Andrzej Stelmachowski był związany od 1970 r. z Akademią Teologii Katolickiej w Warszawie, którą można uznać za poprzedniczkę Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie. Co interesujące, a wynika z dokumentów zgromadzonych na Uniwersytecie Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Profesor otrzymał od samego Prymasa Stefana Wyszyńskiego oraz od Prymasa Józefa Glempa misję kanoniczną z możliwością prowadzenia wykładów w Akademii Teologii Katolickiej. W roku 2006 Profesor Stelmachowski otrzymał doktorat honoris causa Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie za zasługi związane z przekształceniem Akademii Teologii Katolickiej w tenże uniwersytet. 

Prof. Teresa  Mróz podzieliła się wspomnieniami związanymi z działalnością Profesora Stelmachowskiego w Filii Uniwersytetu Warszawskiego w Białymstoku. Profesor Teresa Mróz sama była studentką Profesora Stelmachowskiego. Wspominała, że studenci chodzili z ochotą na prowadzone przez niego zajęcia. Relacje studentów z Profesorem były bardzo ciepłe. Mówił językiem zrozumiałym o trudnych zagadnieniach. Prowadząc zajęcia Profesor zaczynał, inaczej niż inni prowadzący, od kazusów a nie od teorii. Treści prezentowane przez Niego studentom były podbudowane wiedzą praktyczną. Profesor mawiał, że nikt, kto nie wie jak prawo funkcjonuje „na samym dole” nie może powiedzieć, że jest jego znawcą. Podkreślał, że znajomość treści przepisów prawa nie zwalnia od używania rozumu - ponad przepisem prawa pozostaje klauzula zdrowego rozsądku.

W ostatniej części sympozjum jego uczestnicy dzielili  się osobistymi refleksjami dotyczącymi różnych aspektów aktywności Profesora Stelmachowsiego – naukowej, dydaktycznej a także jako osoby zaangażowanej w utworzenie i działalność Stowarzyszenia Wspólnota Polska.

W trakcie sympozjum zaprezentowana została monografia „W setną rocznicę urodzin Profesora Andrzeja Stelmachowskiego (1925 – 2025). Wydanie jubileuszowe pod patronatem honorowym Marszałka Województwa Podlaskiego i Rektora Uniwersytetu w Białymstoku” (red. S. Prutis, T. Mróz, A. Doliwa), wydana przez Wydawnictwo Temida 2. Zawiera ona prace poświęcone myśli prawniczej Profesora Stelmachowskiego jak też jego służbie Polakom z zagranicy a także Jego związkom z Kościołem Katolickim.