Zdalne kształcenie a prawa autorskie

Autor odpowiedzi na pytania: dr Joanna Banasiuk Wydział Prawa Uniwersytet w Białymstoku

1. Komu przysługują autorskie prawa majątkowe do wykładu/ćwiczeń/konwersatoriów/lektoratów prowadzonego w trybie zdalnym?

Autorskie prawa majątkowe do wykładu/ćwiczeń/konwersatoriów/lektoratów prowadzonych w trybie zdalnym przysługują osobom, które te wykłady/ćwiczenia/konwersatoria/lektoraty stworzyły. Prawodawca w art. 14 ustawy z 4.02.1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (tekst jedn. Dz. U. z 2019 r., poz. 1231 ze zm., dalej jako pr.aut., ustawa autorskoprawna) pozostawił twórcom pełnię praw autorskich (w braku odmiennych postanowień umownych; zob. K. Gliściński, Komentarz do art. 14, w: A. Michalak (red.), Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Komentarz, Warszawa 2019, Legalis/el.), z zastrzeżeniem ograniczeń wskazanych w tym przepisie a dotyczących a) pierwszeństwa opublikowania utworu naukowego pracownika oraz b) korzystania z materiału naukowego zawartego w utworze i c) udostępniania tego utworu osobom trzecim. Poza zakresem rozważań pozostawiam kwestię relacji pomiędzy art. 14 ustawy autorskoprawnej a przepisami rozdziału 6 ustawy z 20.07.2018 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (tekst jedn. Dz. U. z 2020 r., poz. 85 ze zm.) (zob. szerzej W. Machała, B. Błońska, Komentarz do art. 14, w: W. Machała, R.M. Sarbiński (red.), Prawo autorskie i prawa pokrewne. Komentarz, Warszawa 2019, LEX/el.).

2. Czy uczelnia ma prawo dokonywać nagrań wykładów/ćwiczeń/konwersatoriów/lektoratów prowadzonych w wersji on-line i korzystać z zarejestrowanego materiału w późniejszym okresie? Czy ma znaczenie, czy materiał ten będzie umieszczany na platformie Blackoard, czy np. udostępniony na YouTubie?
Zgodnie z art. 14 ust. 2 w zw. z art. 14 ust. 1 pr.aut. instytucja naukowa może, bez odrębnego wynagrodzenia, korzystać z materiału naukowego zawartego w utworze naukowym pracownika stworzonym w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy oraz udostępniać ten utwór osobom trzecim, jeżeli to wynika z uzgodnionego przeznaczenia utworu lub zostało postanowione w umowie (odnośnie do pojęcia utworu naukowego por. A. Niewęgłowski, M. Poźniak-Niedzielska, Przedmiot prawa autorskiego. Utwór naukowy, w: J. Barta (red.), System Prawa Prywatnego, tom 13, Prawo autorskie, Warszawa 2017, Legalis/el./). Jak wskazują J. Barta i R. Markiewicz, „[u]stalenie, czy utwór powstał przy wykonywaniu obowiązków ze stosunku pracy, jest w konkretnych przypadkach trudne, zwłaszcza w odniesieniu do pracowników naukowo-dydaktycznych zatrudnionych w szkołach wyższych”. W ocenie autorów „do tych prac należy w szkołach wyższych z reguły zaliczać prace doktorskie i habilitacyjne, a także utwory przygotowywane w ramach planów danej jednostki organizacyjnej lub tworzone z polecenia i pod nadzorem przełożonego danego pracownika” (J. Barta, R. Markiewicz, Komentarz do art. 14, w: J. Barta, R. Markiewicz (red.), Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Komentarz, Warszawa 2011, LEX/el.). Jeżeli chodzi o zakres uprawnień pracodawcy w stosunku do utworów naukowych stworzonych przez pracowników, to - poza pierwszeństwem opublikowania utworu naukowego pracownika - pracodawca może korzystać z utworu i materiału naukowego zawartego w utworze na własne potrzeby. Obejmuje to w szczególności udostępnianie utworu i materiału naukowego zawartego w utworze własnym pracownikom dla celów badawczych i wykonywania innych obowiązków zawodowych, w tym wykorzystywanie utworu lub materiału naukowego do celów dydaktycznych. Należy zgodzić się z twierdzeniem, że użytek własny instytucji w tym zakresie obejmuje także zwielokrotnienie utworu. Odnośnie do przekazywania utworu osobom trzecim, jest to dozwolone w zakresie wskazanym w umowie z pracownikiem bądź gdy wynika to z uzgodnionego przeznaczenia utworu. Wskazuje się, że minimalnym wymogiem jest tu świadomość twórcy, która powinna istnieć przynajmniej w czasie tworzenia utworu, co do zamierzonego przez pracodawcę przeznaczenia dzieła. Tym samym w praktyce dotyczy to przekazywania przez pracodawcę osobom trzecim ekspertyz, opinii i innych prac badawczych o cechach utworu (J. Barta, R. Markiewicz, Komentarz do art. 14, w: J. Barta, R. Markiewicz (red.), Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Komentarz, Warszawa 2011, LEX/el.).

W moim przekonaniu co do zasady nie ma znaczenia, gdzie pracownik umieścił dany utwór (na jakiej platformie), o ile został on stworzony „w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy” (por. D. Flisak, Komentarz do wybranych przepisów ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, LEX/el. 2018 w zakresie oceny pracowniczego charakteru utworu). Jednocześnie wydaje się, że umieszczenie utworu na platformie Blackboard Uniwersytetu w Białymstoku będzie w razie wątpliwości wskazywało na pracowniczy charakter dzieła.

3. Czy studenci/doktoranci mają prawo zapisywać, kopiować i dystrybuować materiał przygotowany i udostępniony przez nauczyciela akademickiego na potrzeby kształcenia zdalnego?

Studenci/doktoranci mogą korzystać z materiału przygotowanego i udostępnionego przez nauczyciela akademickiego na potrzeby kształcenia zdalnego w zakresie własnego użytku osobistego oraz w granicach uzasadnionych celem informacji. Jeżeli chodzi o „zapisywanie i kopiowanie”, to jeżeli proces technologiczny wymaga zwielokrotnienia utworu w celu zgodnego z prawem korzystania z dzieła lub w granicach uzasadnionych celem informacji, student/doktorant ma do tego prawo.

4. Czy promotor może w trybie zdalnym podjąć decyzję o wykryciu plagiatu w pracy dyplomowej lub innej pracy przygotowanej przez studenta/doktoranta?

Wydaje się, że promotor nie może w trybie zdalnym podjąć „decyzji o wykryciu plagiatu” w pracy dyplomowej lub innej pracy przygotowanej przez studenta/doktoranta. Promotor może natomiast (przykładowo na podstawie wyników z JSA) uznać, że praca stanowi plagiat/nie jest samodzielna i podjąć stosowną decyzję co do dalszego postępowania w tym zakresie (w moim przekonaniu konieczne jest doprecyzowanie zdalnego trybu postępowania w przypadku prac dyplomowych). Odnośnie do zwykłych prac cząstkowych, nie widzę przeszkód w poinformowaniu studenta/doktoranta o naruszeniu przez niego praw autorskich w przypadku stwierdzenia takiego naruszenia.

5. Czy autor materiałów do kształcenia zdalnego może udzielać licencji na ich wykorzystanie podmiotom innym niż UwB, na której potrzeby one powstały?

Co do zasady tak.